„Umiejętności fonologiczne to operowanie cząstkami fonologicznymi takimi jak głoski i sylaby (…). Te operacje to wyodrębnianie zdań z potoku wypowiedzi, słów ze zdań oraz sylab i głosek ze słów. Jest to także proces odwrotny, a mianowicie scalanie słów z głosek i z sylab. Są nimi również: dodawanie, pomijanie, przestawianie głosek i sylab oraz dostrzeganie wspólnych elementów słów (….)”. Umiejętności te są ważne, ponieważ dzieci, które je opanowały przed pójściem do szkoły radzą sobie znaczenie lepiej z nauką czytania i pisania w porównaniu z rówieśnikami, które nie nabyły tej sztuki.

Poniżej przedstawione są propozycje zabaw rozwijających funkcje słuchowe. Należy ćwiczenia wykonywać w przestawionej kolejności (zgodnie z rozwojem) tzn. zacząć od ćwiczeń na materiale niewerbalnym, a następnie przejść do ćwiczeń z rymami, sylabami, a na końcu z głoskami.

I. Ćwiczenia analizatora słuchowego na materiale niewerbalnym (pozasłownym):

– rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia,
– rozpoznawanie głosów zwierząt,
– odgadywanie odgłosów uderzeń w różne przedmioty (szklanka, garnek, drewniana łyżka itp.),
– rozpoznawanie dźwięków wysokich i niskich,
– różnicowanie tempa utworów muzycznych,
– rozpoznawanie barwy dźwięków różnych instrumentów muzycznych,
– dobieranie par pojemniczków wydających takie same dźwięki (pudełeczka wypełnione np. kaszą, grochem, piaskiem, cukrem, kamykami, itp.),
– chodzenie za głosem i rozpoznawanie innych osób po głosie, klaskanie, wystukiwanie rytmu,
– rozpoznawanie melodii znanych dziecku piosenek (melodię nucimy).

II. Ćwiczenia słuchowe z wykorzystaniem bodźców werbalnych (słownych):

1. Zabawy z rymami

Znajomość rymów może być wczesnym prognostykiem postępów w nauce czytania i pisania. Umiejętność wyodrębniania cząstek wewnątrz sylabowych, jakimi są rymy, ułatwia dzieciom koncentrację na słowach. Dotyczy to znajomości rymów we wczesnym okresie przedszkolnym, dlatego warto wykorzystywać w zabawach rymowanki i czytać dzieciom wiersze. Pod koniec wieku przedszkolnego i w początkowym okresie nauki szkolnej znajomość rymów przestaje być istotnym prognostykiem postępów w opanowaniu techniki czytania, ponieważ od dzieci wymaga się już rozpoznawania głosek2.

Ćwiczenia rozwijające umiejętność rozpoznawania i tworzenia rymów*:

– rozpoznawanie czy dwa słowa się rymują,
– wyszukiwanie spośród różnych słów pary, które się rymują,
– wyszukiwanie słowa (np. spośród trzech), które nie rymuje się z pozostałymi,
– kończenie zdań wyrazem rymującym się,
– tworzenie rymu do podanego słowa,
– nauka rymowanek.

* aby ułatwić i uatrakcyjnić naukę warto bawić się z dzieckiem w oparciu o materiał obrazkowy

2. Analiza i synteza sylabowa słów:

Analiza sylabowa to umiejętność rozkładania słów na sylaby, a synteza sylabowa jest umiejętnością złożenia sylab w słowa.
Aby ułatwić dokonywanie zadań związanych z analizą i syntezą sylabową dziecko może stukać ołówkiem w stół lub klaskać w ręce w rytm sylab. Można także (w chwili dzielenia słowa) podłożyć pod podbródek wyprostowaną dłoń- pomoże to w liczeniu ilości sylab. Ważne jest także, aby naukę zaczynać od prostych słów tzn: krótkich, równych pod względem ilości sylab i składających się z sylab otwartych (zakończonych samogłoską), a następnie przechodzić do bardziej złożonych np. wg podanej poniżej struktury wyrazów3:

so- wa → wyrazy dwusylabowe – dwie sylaby otwarte (zakończone samogłoską),
mo-tyl → wyrazy dwusylabowe – sylaba dwuliterowa otwarta i trzyliterowa zamknięta (zakończona spółgłoską),
mle – ko → wyrazy dwusylabowe – sylaba trzyliterowa otwarta i dwuliterowa otwarta,
kot-ki → wyrazy dwusylabowe – sylaba trzyliterowa zamknięta i dwuliterowa otwarta,
sa- ła- ta, cy- try- na → wyrazy trzysylabowe i dłuższe.

Ćwiczenia rozwijające analizę i syntezę sylabową:

– dzielenie słów na sylaby (ze wsparciem ruchowym np. klaśnięciem),
– rozpoznawanie słów wypowiadanych sylabami,
– dodawanie sylab początkowych do podanej sylaby końcowej np. …- da, …-ek,
– tworzenie ciągu wyrazów gdzie każdy kolejny wyraz rozpoczyna się sylabą końcową poprzedniego wyrazu po – ra → ra- ta →ta-ma →ma – sa→ sa- la,
– porównywanie słów na podstawie liczby sylab (np. ko-ła→ 2 sylaby, kot-1 sylaba),
– określanie czy dana sylaba znajduje się w podanym wyrazie,
– ustalanie pozycji występowania podanej sylaby w wyrazie (czy znajduje się na początku, w środku czy na końcu),
– pomijanie sylaby znajdującej się na końcu słowa, by powstało nowe słowo np. balkon → – bal (bal-kon, pomijamy końcową sylabę „kon” i powstaje nowe słowo),
– pomijanie początkowej części słowa lub sylaby i uzyskiwanie w ten sposób nowego słowa np. burak → rak (bu – rak, pomijamy pierwszą sylabę „bu” i powstaje nowe słowo),
– cięcie obrazków przedstawiających np. przedmiot tak, aby liczba elementów obrazka odpowiadała liczbie sylab ilustrujących nazwę przedmiotu np. obrazek z przedstawianą sową tniemy na dwie części, a obrazek z koralami na trzy). Dziecko wymawia sylaby i łączy obrazki w całość,
– kończenie wyrazów brakującą sylabą np. zaczynamy dzielić słowo na sylaby: ko-ra- …, a dziecko ma dopowiedzieć brakującą sylabę,
– różnicowanie takich samych sylab w szeregu np. wymawiamy ciąg sylab ga-pa-da-pa i pytamy, którą sylabę dziecko usłyszało dwa razy.

3. Głoski na początku (w nagłosie) i na końcu słowa (w wygłosie)

Ćwiczenia w wyodrębnianiu głosek („usłyszanych liter”) zaczynających i kończących słowa mają na celu przygotowanie dziecka do głoskowania. Zabawy należy zacząć od wyodrębniania głosek na początku słowa, a dopiero potem przejść do wyodrębnia głosek na jego końcu. Najłatwiej jest też wysłuchać samogłoskę na początku słowa, natomiast na końcu słowa prościej jest podać spółgłoskę.
W razie zaobserwowania trudności w różnicowaniu głosek można ułatwić dzieciom zadanie poprzez mocniejsze i przedłużone wymówienie danej spółgłoski lub samogłoski.

Ćwiczenia rozwijające wyodrębnianie głosek w nagłosie i wygłosie:

– wymienianie słów zaczynających się na podaną głoskę (np. b → buty, banan, bizon),
– wymienianie słów (zaczynających się wybraną głoską) z podanej „kategorii” np.
zwierzęta, przedmioty, rzeczy znajdujące się w lodówce/pokoju (zwierzęta na „p” → pies, paw, pelikan, puma, pantera),
– odgadywanie na jaką głoskę zaczynają się poszczególne słowa (np. co jest na początku słowa: ule?),
– odnajdywanie słów spośród różnych zaczynających się taką samą głoską (np. orzeł – noga – oko- mama),
– porównywanie głosek na początku słów (czy dane słowa zaczynają się na tę samą głoskę np. lody –lama, laska- ramka),
– odgadywanie na jaką głoskę kończą się poszczególne słowa (np. co jest na końcu słowa: rok?
– porównywanie głosek na końcu słów (czy dane słowa kończą się na tę samą głoskę np. rak – mak, dar- data),
– wymienianie słów kończących się na podaną głoskę (np. t → młot, tort, kot),
– podawanie słów zaczynających się na ostatnią głoskę poprzedniego wyrazu sok- kot – tor- rak,
– wybieranie słów w których występuje określona głoska (np. w którym z podanych słów ukryła się głoska „s” ? – lato, kosa, waga).

4. Analiza i synteza głoskowa

Analiza głoskowa to umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe – głoski (np. mata → m – a – t – a). Synteza głoskowa jest umiejętnością odwrotną tj. składaniem głosek w słowo (np. m – a – t – a → mata).

Ćwicząc z dzieckiem analizę i syntezę głoskową trzeba pamiętać o kilku zasadach:

– dziecko głoskując wyrazy powinno przesuwać np. żetony lub pionki do okienek diagramu, które symbolizują kolejne głoski w słowie lub głosując wskazywać palcem klocki (jeden klocek powinien odpowiadać jednej głosce) np. k – u- r -a (4 klocki),
m – y- sz (3 klocki),
– zaczynamy od bardzo krótkich słów rozpoczynających się od samogłoski np. Ala, Ewa, oko,
– potem przechodzimy do słów zaczynających się od spółgłoski, ale w środku mającą samogłoskę „a”, np. bal, mak, las; następnie głoskujemy słowa z innymi samogłoskami (e, o, u, y) np. lek, kos, but, ryk itp.,
– głoskowanie warto wykonywać zgodnie z podaną wyżej (przy analizie i syntezie sylabowej) strukturą wyrazów czyli zaczynamy od słów złożonych z sylab otwartych (zakończonych samogłoską) np. sowa → s – o – w – a itd.,
– wyodrębnianie głosek z niektórych grup spółgłoskowych sprawia dzieciom trudność, dlatego głoskowanie tego typu wyrazów, powinno być ćwiczone na końcu. Do takich zbitek należą: st→ most, lp →skalpel, mp→ trampolina, pt →biszkopt, sk →blask, fl →flaga, br→ broda,
– bardzo ważne jest także, aby zwrócić uwagę dzieciom na wybrzmiewanie samogłoski „y” w sąsiedztwie innych głosek– dzieciom wydaje się, że samogłoska „y” jest częścią innej głoski np. po przegłoskowaniu słowa ryba dziecko pisze: r – b – a. Aby wyeliminować powstawanie opisanych przydźwięków trzeba nauczyć dziecko, że spółgłoski należy wymawiać krótko, czyli „k” zamiast „kyy”,
– jeśli składanie głosek w wyraz przysparza dziecku trudności, należy przegłoskować mu słowo kilka razy: najpierw powoli, potem stopniowo coraz szybciej doki dziecko nie przekona się, że z połączenia głosek powstaje słowo.

Ćwiczenia rozwijające analizę i syntezę głoskową:

– dzielenie słów na głoski (np. noga → n – o – g – a),
– rozpoznawanie wyrazów podawanych głoskami (np. m –o – t – y – l →motyl),
– porównywanie słów ze względu na ilość głosek (np. n-o-g-a → 4 głoski, m-o-t-y-l → 5 głosek),
– cięcie obrazków przedstawiających np. przedmiot tak, aby liczba elementów obrazka odpowiadała liczbie głosek ilustrujących nazwę przedmiotu na obrazku np. obrazek z przedstawianą osą tniemy na trzy części, a obrazek z rybą na cztery), dziecko wymawia głoski i łączy obrazek w całość,
– opuszczenie w nazwie słowa pierwszej głoski np. ekran → kran, szkoła→koła,
– opuszczanie w nazwie słowa ostatniej głoski np. koty →kot, rękaw→ręka,
– tworzenie wyrazów poprzez pominięcie ostatniej lub pierwszej głoski (dziecko samo dokonuje wyboru czy należy usunąć pierwszą czy ostatnią głoskę).

Można wykorzystać poniższe pomoce (książki/opracowania/zeszyty ćwiczeń):

– Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, pod. red. A. Maurer, Oficyna Wydawnicza Impuls,
– Graban J., Sprawka R., Trening słuchu. Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową u dzieci, Wydawnictwo Harmonia
– Podleśna M., Gumowe ucho. Ćwiczenia percepcji słuchowej dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, Wydawnictwo Harmonia
– Silberg J., Nauka czytania przez zabawę, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2005 – Szymankiewicz E., Dyslektyczne ucho. Zbiór ćwiczeń stymulujących rozwój percepcji słuchowej nie tylko dla uczniów z dysleksją, Wydawnictwo Harmonia
– Silberg J., Nauka czytania przez zabawę”, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2005.
– Szymkiewicz E., Dyslektyczne ucho. Zbiór ćwiczeń stymulujących rozwój percepcji słuchowej nie tylko dla uczniów z dysleksją. Zeszyt ćwiczeń, Wydawnictwo Harmonia
– Tońska – Morawiec A., Pomaj I., Zabawy słuchowe. Ćwiczenia dla uczniów klas 0 i I- III, Wydawnictwo Harmonia

Bibliografia:
– Baumer B. B., Jak dyslektyczne dziecko nauczyć czytania, Wydawnictwo Klub dla Ciebie, Warszawa 2007
– Bogdanowicz M, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją szkole, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2004
– Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, pod. red. A. Maurer, Oficyna Wydawnicza Impls, Kraków 2006
– Saduś Z., Jak pomóc uczniowi w nauce ortografii, Wydawnictwo Oświatowe Promyk, Opole 2003
– Szwagier D., Walkowiak M., Wrzesiak A., Terapia ucznia w ramach indywidualizacji nauczania, Wydawnictwo Moje Bambino, Łódź 2011

Opracowała: Joanna Łapińska– pedagog

1 M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Gdynia 2004, str. 120

2 Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, pod. red. A. Maurer, Kraków 2006, str. 27

3 Z. Saduś, Jak pomóc uczniowi w nauce ortografii. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Opole 2003, str. 21

Rozwijanie umiejętności fonologicznych u dzieci czyli ćwiczenia wspierające funkcje słuchowe.

Dodaj komentarz

Kontynuując przeglądanie strony, wyrażasz zgodę na używanie przez nas plików cookies. więcej

Aby zapewnić Tobie najwyższy poziom realizacji usługi, opcje ciasteczek na tej stronie są ustawione na "zezwalaj na pliki cookies". Kontynuując przeglądanie strony bez zmiany ustawień lub klikając przycisk "Akceptuję" zgadzasz się na ich wykorzystanie.

Zamknij